Carlo Luyckx
Voorzitter van de Boeddhistische Unie van België
1. De representativiteit van de Boeddhistische Unie van België
Wat zijn de criteria om lid te worden van de BUB?
De toelating van nieuwe leden tot de Boeddhistische Unie van België valt onder de bevoegdheid van de Algemene Vergadering, die beslist over de aanvragen die haar worden voorgelegd door het bestuursorgaan, hetzij op eigen initiatief, hetzij op basis van de ondertekening door minstens drie aangesloten verenigingen. De statuten bepalen dat het lidmaatschap enkel openstaat voor verenigingen zonder winstoogmerk die :
• als hoofddoel de studie en de beoefening van de leer van Boeddha hebben;
• beweren te behoren tot het boeddhisme en een authentieke band hebben met een historische traditie van het boeddhisme;
• geen aanspraak maken op de superioriteit van de leer of de praktijken van hun traditie en de authenticiteit erkennen van verenigingen die al lid zijn;
• handelen in een geest van verdraagzaamheid en geweldloosheid, en elke vorm van proselitisme en elke electorale, partijdige of commerciële benadering vermijden;
• sinds meer dan een jaar rechtspersoonlijkheid bezitten en voldoen aan alle wettelijke
vereisten die van toepassing zijn op verenigingen zonder winstoogmerk.
Bij aanname van het lidmaatschap moet elke vereniging het Ethisch en Deontologisch Charter en het Maatschappelijk Charter van de Boeddhistische Unie van België ondertekenen en respecteren. Dit laatste bepaalt met name dat de BUB de fundamentele principes van de westerse samenleving naleeft: scheiding van kerk en staat, respect voor het democratische besluitvormingsproces, verdraagzaamheid, pluralisme en gelijkheid van mannen en vrouwen. De vereniging verbindt er zich
ook toe om onafhankelijk te blijven van om het even welk orgaan, politiek of niet, buitenlands of binnenlands.
Is de BUB werkelijk het representatieve orgaan voor het boeddhisme in België?
In haar advies van 30 september 2022 over het wetsontwerp betreffende de erkenning van het boeddhisme verwijst de Vereniging van de Vlaamse Provincies (VVP) naar een artikel van Edel Maex, psychiater, zenmeester en auteur van boeken over Mindfulness, die van 2008 tot 2010 secretaris-generaal van de BUB was. In dit artikel schrijft Edel Maex dat de BUB helemaal niet representatief is.
De VVP haalt dit artikel aan als zijnde gepubliceerd op de blog van Edel Maex op 5 oktober 2018. https://www.levenindemaalstroom.be/nl/blog/zou-een-erkenning-van-het-boeddhisme-wijsheid-zijn? Je hoeft maar naar de blog te gaan om te zien dat het artikel in werkelijkheid op 23 maart 2013 is gepubliceerd en dus volledig achterhaald is.
In zijn blog van 2013 beweerde Edel Maex dat de BUB met 20 aangesloten verenigingen slechts een fractie vertegenwoordigde van wat er op het terrein gebeurde, zonder details te geven over het bestaan van deze vermeende meerderheid van verenigingen die zich niet bij de BUB wilden of konden aansluiten. De waarachtigheid van deze bewering wordt formeel betwist door de BUB, zowel in 2013 als in 2023.
In 2013 had de BUB inderdaad 20 aangesloten verenigingen, maar sindsdien hebben er 20 andere verenigingen zich bij de BUB aangesloten, waarvan de meeste na 2013 zijn opgericht. Eén vereniging heeft nog steeds de status van uitgenodigde vereniging in afwachting van een volwaardig lidmaatschap.
Dit is Jonang Kalachakra Centrum. Dit brengt het totaal aantal lidverenigingen op 41. Alle
boeddhistische tradities zijn vertegenwoordigd. Daarmee is de BUB het vertegenwoordigend orgaan voor boeddhistische verenigingen in België, aangezien slechts zeven Belgische boeddhistische verenigingen geen lid zijn, of nog geen lid zijn, van de Boeddhistische Unie van België.
Van deze verenigingen heeft Dhamma Pajjota (Vipassana vzw) van het internationale netwerk van S.N. Goenka geen interesse getoond om lid te worden van de BUB, maar ze zouden welkom zijn om dit te doen indien daarom wordt gevraagd. Amida Sangha Vlaanderen en Dharma Winds Zen Hermitage hebben het lidmaatschap aangevraagd, maar hebben nog niet de rechtspersoonlijkheid van vzw.
Ehipassiko trad in 2022 af vóór haar uitsluiting, die werd voorgesteld op de agenda van de Algemene Vergadering van de BUB, na vaststelling van aanhoudende niet-naleving van het Ethisch en Deontologisch Charter. Orgyen Kunzang Choling (OKC) kan geen lid worden vanwege een strafrechtelijke veroordeling. Diamond Way werd in 2011 het lidmaatschap geweigerd. Ze werd uitgesloten van de Boeddhistische Unie van Duitsland omdat haar Deense oprichter en leider een anti-islamitisch discours aanhoudt, wat in strijd is met de statuten en handvesten van de BUB. Zoals hierboven vermeld, moeten alle lidverenigingen het Ethisch Charter en het Maatschappelijk Charter ondertekenen en respecteren, zodat mensen die door de BUB erkende centra bezoeken dit in alle
veiligheid kunnen doen.
Zou een erkenning van het boeddhisme wijsheid zijn?
Dit is de titel van een artikel uit 2013 op de blog van Edel Maex, waarin hij vooral het systeem voor de financiering van erkende religies en filosofieën in België aan de kaak stelt als archaïsch en zelfs schadelijk voor de levensbeschouwingen in kwestie. Hij citeert een aantal katholieke priesters die vinden dat het Belgische financieringssysteem de Kerk lui heeft gemaakt. Zij zien de Kerk in België als veel minder dynamisch dan in onze buurlanden. Hij citeert ook enkele vrijzinnigen die vinden dat erkenning het ergste is dat de georganiseerde vrijzinnigheid in België is overkomen. Volgens hen heeft de verplichting om met één stem in dialoog te gaan met de overheid het debat binnen het secularisme verstikt. Ze waarschuwen de boeddhistische gemeenschap voor het risico van “verkostering”, met andere woorden, dat materiële en financiële belangen voorrang krijgen op de inhoud. Edel Maex concludeert dat elke erkenning van het boeddhisme binnen het huidige systeem het boeddhisme op zijn beurt dreigt te verstikken.
Zo voorgesteld lijkt de erkenning van een geloof zich te beperken tot financiële steun, waardoor de dynamiek die het boeddhisme al meer dan een halve eeuw aan de dag legt zonder enige overheidssubsidie dreigt te verdwijnen. Erkenning zou er immers voor zorgen dat het boeddhisme, dat in België een sociaal feit is geworden met meer dan 150.000 beoefenaars en 600.000 sympathisanten, op gelijke voet komt te staan met andere geloven. In een maatschappij waar allerlei crisissen elkaar opvolgen en waar burn-outs, geestelijke gezondheid en verschillende verslavingen tot het dagelijkse vocabularium zijn gaan behoren, heeft het boeddhisme doeltreffende antwoorden te bieden zonder dat het een bekering of onderwerping aan een autoriteit impliceert.
Een belangrijk voorbeeld is de mogelijkheid voor boeddhistische consulenten om toegang te krijgen tot het gevangeniswezen, rekening houdend met het feit dat het percentage recidivisten bij vrijlating uit de gevangenis enorm is. De tijd die men in detentie doorbrengt zou goed gebruikt kunnen worden om zichzelf in vraag te stellen, om zich bewust te worden van het lijden dat veroorzaakt wordt door zijn daden, en dit door gebruik te maken van de instrumenten die in het boeddhisme beschikbaar zijn om zijn geest te cultiveren, in plaats van te leren hoe gemakkelijk geld te verdienen bij vrijlating uit de gevangenis. De BUB doet dit werk al met sommige gevangenen, maar het hangt af van de welwillendheid van de gevangenisautoriteiten, die niet verplicht zijn hun deuren te openen voor boeddhistische consultenten omdat er geen erkenning is. Bovendien wordt deze dienst momenteel verleend door vrijwilligers die niet altijd tijd hebben vanwege hun professionele activiteiten.
Erkenning van het boeddhisme en het bestaan van een erkende en gesubsidieerde
vertegenwoordigende instantie zal het ook mogelijk maken om de veiligheid van de burgers te garanderen door te garanderen dat de verenigingen die morele bijstand verlenen volgens een boeddhistische opvatting authentiek zijn en dat er geen risico bestaat om onder de invloed te komen van zelfbenoemde meesters die meer geïnteresseerd zijn in de portemonnee van de beoefenaars dan in hun welzijn.
Edel Maex noemt in zijn artikel uit 2013 ook de grote diversiteit van het boeddhisme dat door de verschillende tradities wordt onderwezen en het positieve effect van de debatcultuur die daaruit voortvloeit. “Het zou een enorme verarming betekenen moest deze debatcultuur geofferd worden aan het gouden kalf van de erkenning”. De ervaring van de BUB wijst anders uit. De BUB werd oorspronkelijk opgericht om erkenning van het boeddhisme aan te vragen. Tot op heden heeft alleen al het louter bestaan van de BUB de intensivering van de intra-boeddhistische dialoog bevorderd. Deze dialoog heeft geleid tot het ontstaan van een Belgische boeddhistische gemeenschap, gekenmerkt door vriendschap en wederzijds respect. Vóór de oprichting van de BUB waren er slechts een aantal op zichzelf staande gemeenschappen, zonder echte onderlinge interactie.
Een groot aantal initiatieven ondersteunde dit voornemen. Zo heeft de cursus Introductie tot het boeddhisme, georganiseerd in samenwerking met de universiteiten UCL en UGent, de intra-boeddhistische dialoog enorm verrijkt door een wetenschappelijk en neutraal aspect aan te reiken dat door zijn aard niet op een dergelijke manier kan worden onderwezen door de individuele tradities. De Inspiratiedagen van de BUB zijn een tweede voorbeeld van intra-boeddhistische dialoog. Ze richten zich op actuele maatschappelijke kwesties die zich niet voordeden in de tijd van de Boeddha. Het is effectiever om mensen die gespecialiseerd zijn in deze zaken uit te nodigen door een koepelvereniging dan om individuele verenigingen dit te laten organiseren.
Edel Maex eindigt zijn artikel van 2013 als volgt: “Het zou best kunnen dat ook voor het boeddhisme een erkenning op dit ogenblik het ergste is wat haar zou kunnen overkomen. Het zou m.i. beter zijn als we hier nog behoorlijke wat tijd over heen laten gaan. Tijd voor de BUB om tot meer maturiteit te komen. En vooral tijd voor de wetgever om het huidige systeem te herdenken." Tien jaar later, in 2023, hebben we Edel Maex kunnen geruststellen dat de BUB tot volle maturiteit is gekomen. In januari 2024 heb ik hem namelijk uitgebreid ontmoet, onder meer om opheldering te verschaffen over de evolutie van de BUB sinds zijn vertrek, en hij heeft mij bevestigd dat zijn kritiek uit 2013 betrekking had op het financieringssysteem voor alle levensbeschouwingen en dat hij zich vandaag helemaal niet verzet tegen de erkenning van het boeddhisme. We willen deze pionier van het boeddhisme in België ook bedanken voor het feit dat hij destijds zijn artikel heeft geschreven, want het stelt ons vandaag in staat om de situatie te verduidelijken op een moment dat de regering zich ertoe heeft verbonden om het boeddhisme eindelijk te erkennen, 17 jaar na het officiële verzoek van de BUB. We zijn het eens met
hem dat het tijd is om het huidige financieringssysteem te herzien, maar we doen ons uiterste best om ervoor te zorgen dat de erkenning kan plaatsvinden voor het einde van deze legislatuur, zodat de Boeddhistische Unie van België wordt opgenomen in het noodzakelijke overleg met de erkende levensbeschouwingen voor de hervorming van het financieringssysteem. Erkenning van het boeddhisme zou dus wel degelijk een teken van wijsheid zijn.
Edel Maex organiseert wekelijks zenboeddhismesessies in Antwerpen en Brasschaat, maar het centrum waarmee het verbonden is, is Maha Karuna Ch'an, gevestigd in Rotterdam. Deze vereniging is lid van de Boeddhistische Unie Nederland (BUN), waarmee de BUB nauw samenwerkt binnen de Europese Boeddhistische Unie. In Nederland is de BUN door de overheid erkend als het vertegenwoordigend orgaan voor boeddhistische centra, die fiscale aftrekbaarheid van giften kunnen opnemen in hun beleid. Het boeddhisme wordt onderwezen op openbare basisscholen en boeddhistische hulpverleners in gevangenissen, defensie en ziekenhuizen worden betaald door de
Nederlandse overheid.
2. Boeddhisme: religie of filosofie?
Alvorens het formele verzoek tot erkenning van het boeddhisme in te dienen bij de toenmalige minister van Justitie in 2006, kwam de Algemene Vergadering van de BUB een weekend in een groene omgeving bijeen om te beslissen welke status het best bij het boeddhisme paste, rekening houdend met het feit dat lid 1 van artikel 181 bedoeld was voor erediensten en lid 2 niet-confessionele levensbeschouwingen vermeldt. Op onze suggestie om een 3e lid toe te voegen dat zou overeenkomen met de kenmerkende status van het boeddhisme had de minister geantwoord dat dit niet aan de orde
was. Daarom moest er een keuze worden gemaakt tussen de twee bestaande mogelijkheden. Na geluisterd te hebben naar vooraanstaande specialisten, waaronder de professoren Jean-François Husson en Rik Pixten, voorzitter van de Humanistische Vrijzinnige Vereniging, en na een diepgaande discussie, besloot de Algemene Vergadering unaniem te kiezen voor erkenning als niet-confessionele levensbeschouwing.
Historische en doctrinaire argumenten om te kiezen voor een niet-confessionele
levensbeschouwing
Deze keuze is ingegeven door verschillende overwegingen. Het boeddhisme heeft geen heilige of geopenbaarde tekst zoals de Bijbel, de Koran of de Thora. Nadat Siddhartha Gautama Sakyamuni de staat van Boeddha had bereikt, onderwees hij gedurende 45 jaar. Zijn woorden werden opgetekend in 108 boekdelen, die werden aangevuld met 240 boekdelen met commentaren van Indiase geleerden door de eeuwen heen. Deze werden met name samengesteld in de grote boeddhistische universiteiten van Nalanda en Vikramasila, voordat ze werden vertaald in vele talen in heel Azië. De afwezigheid van
dogma's en de oproep tot het principe van vrij onderzoek werden door de historische Boeddha in verschillende teksten geformuleerd, waarvan de belangrijkste de Kamala Sutra is, waaruit het volgende fragment is genomen:
"Onderzoek voordat je iets aanvaardt of verwerpt".
"We moeten niet in iets geloven alleen maar omdat het gezegd is; noch geloven in tradities omdat ze overgeleverd zijn uit de oudheid; noch in "ze zeggen" als zodanig; noch in de geschriften van wijzen omdat het wijzen zijn die ze geschreven hebben; noch in verbeeldingen waarvan we veronderstellen dat ze geïnspireerd zijn door een spiritueel wezen; noch in gevolgtrekkingen die getrokken zijn uit een of andere gevaarlijke hypothese die we misschien gemaakt hebben; noch in wat een analoge noodzaak lijkt te zijn; noch geloven op het gezag van onze meesters of instructeurs.
Maar we kunnen geloof hechten aan een geschrift, een doctrine of een bewering wanneer onze rede en onze intieme ervaring deze bevestigen. Daarom heb ik jullie geleerd om niet simpelweg te geloven op basis van wat je verteld is, maar op basis van je persoonlijke ervaring."
Deze uitspraak van de Boeddha zelf laat zien dat het boeddhisme, in tegenstelling tot de
Abrahamitische religies, vanaf het allereerste begin geen dogma's kent en dat aanhangers van deze filosofie worden aangemoedigd om te begrijpen in plaats van te geloven. Boeddhisten beschouwen zichzelf niet als gelovigen.
Tot de principes die deze filosofie kenmerken en waarover de beoefenaars worden uitgenodigd na te denken, behoren de vergankelijkheid van alle verschijnselen en vooral van ons eigen bestaan, de onderlinge afhankelijkheid, de onbevredigende aard van het leven, de relativiteit van tijd en ruimte, enz. Andere elementen die eigen zijn aan het boeddhisme zijn niet altijd gemakkelijk te verzoenen met de denksystemen van de joods-christelijke cultuur. Een voorbeeld hiervan is karma, het principe van oorzaak en gevolg, en wat daaruit voortvloeit, wat gewoonlijk reïncarnatie wordt genoemd. Dit is een term die tot verwarring leidt en helemaal niet dezelfde betekenis heeft als in het hindoeïsme, aangezien het boeddhisme het bestaan van een ziel ontkent, zoals hierboven vermeld. Niemand wordt
uitgenodigd om in deze principes te geloven alsof het dogma's zijn, maar eerder om erover na te denken. Er zijn veel boeddhisten, vooral in het Westen, die deze principes niet aanhangen, maar die zichzelf wel als praktiserend boeddhist beschouwen. Ze kunnen worden beschouwd als agnosten binnen de georganiseerde vrijzinnigheid.
De leer van de Boeddha, bekend als de Dharma, is bewaard gebleven sinds de 6e eeuw voor Christus, dankzij de universiteiten en kloosterscholen en via lijnen van overdracht van meester op leerling. Tempels en plaatsen voor de studie en beoefening van meditatie ontwikkelden zich eerst in India en vervolgens door heel Azië, in Nepal, Sikkim, Bhutan, Afghanistan, Iran, Tibet, Mongolië, Siberië, China, Japan, Korea, Vietnam, Indonesië, Cambodja, Laos, Thailand, Sri Lanka... Overal waar boeddhistische geleerden kwamen, altijd op uitnodiging omdat boeddhisme alle proselitisme verbiedt, namen ze lokale waarden op als die niet in strijd waren met de Dharma, evenals culturele elementen. Zo waren het vooral de culturele aspecten van het boeddhisme, soms zeer rijk en kleurrijk, soms zeer sober of 'Zen', afhankelijk van het land, die westerse kolonisatoren in de 18e en 19e eeuw ertoe brachten het boeddhisme te beschrijven als de vijfde religie ter wereld. Ze gebruikten de joods-christelijke religies als hun enige referentiekader en concludeerden uit uiterlijke schijn dat het een religie was, zonder de filosofie te bestuderen waarvan de principes weliswaar het onderwerp zijn van een zeer rijke symboliek, maar die op geen enkele manier het idee van een of meer goden of opperwezens vertegenwoordigt. Zo heeft het beeld van de Boeddha als functie om de beoefenaar te herinneren aan de ware aard van zijn geest en om te streven naar het cultiveren van wijsheid.
De Sangha, of gemeenschap van Dharmabeoefenaars, is voor een deel vertegenwoordigd door monniken en nonnen die zich hebben verplicht tot het naleven van bepaalde leefregels, voor het hele leven of voor een beperkte tijd. Het ander deel, de meerderheid van de beoefenaars, heeft deze leefregels niet aangenomen. Deze Sangha is verantwoordelijk voor het bewaren en doorgeven van de leer van de historische Boeddha en voor de ontwikkelingen die door de eeuwen heen hebben plaatsgevonden tot op de dag van vandaag, aangezien deze leer niet in steen gebeiteld is en rekening houdt met de evolutie van de samenleving. Degenen die beweren dat het boeddhisme een religie is
en geen filosofie, beweren dat deze leefregels een heilige status hebben en dat alle beoefenaars verplicht zijn ze te respecteren. Deze bewering is onjuist, want iedereen is vrij om te kiezen of hij of zij één of meer van deze leefregels al dan niet volgt voor een periode van eigen keuze, met als doel de ontwikkeling van ethiek en harmonie in zijn persoonlijke leven te vergemakkelijken. Het zijn geen heilige voorschriften, maar eenvoudige principes om te voorkomen dat men zichzelf en anderen leed aandoet, zoals geen leven nemen, zich niet toe-eigenen wat niet gegeven is, enz. Er zijn geen geboden in het boeddhisme; elke persoon is de rechter van zijn of haar eigen geweten en ethisch gedrag, en het begrip zonde bestaat niet.
Het argument wordt soms naar voren gebracht dat de statuten van de verenigingen die lid zijn van de BUB melding maken van leringen, tradities en praktijken, authentieke overdrachtslijnen en lineage holders, en dat deze elementen getuigen van “het bestaan van een vorm van religieus leiderschap”.
Het gaat hierbij om een spirituele dimensie en geen religieuze, en de term “spiritueel” verwijst naar de discipline van het trainen van de geest om zijn gedachten, passies en emoties te beheersen. Dit heeft niets gemeen met het principe van het verlenen van diensten of het aanbidden van een opperwezen, zoals het geval is in de Abrahamitische godsdiensten. De eis van authenticiteit is een essentieel element om het representatief orgaan dat de BUB is in staat te stellen serieuze verenigingen te onderscheiden van sektarische bewegingen of van organisaties die de belangen dienen van zogenaamde "meesters" die vaak zelfbenoemd zijn.
Sommigen beweren dat de uiteindelijke status die Boeddha verkreeg bij het bereiken van het nirvana, de magische benoeming van de religieuze leider, enz. allemaal dogma’s zijn”. Daarbij moet erop worden gewezen dat het nirvana op geen enkele manier overeenkomt met de christelijke notie van het paradijs waartoe men na de dood toegang zou hebben als men het goede heeft gedaan in zijn leven en God heeft gediend - wat ongetwijfeld een simplistische interpretatie van het christelijk geloof is. Nirvana betekent de beëindiging van ontevredenheid en onwetendheid door de realisatie van wijsheid, die hier op aarde bereikbaar is, om het ook simplistisch uit te drukken. Wat de kwestie van spirituele autoriteit betreft: de Dalai Lama is niet de paus van het boeddhisme en er is geen autoriteit vergelijkbaar met het systeem dat in de Katholieke Kerk van kracht is. In het boeddhisme is elke traditie, elke kloosterschool, elke stroming volledig onafhankelijk, en niet gebonden aan een piramidale autoriteit. Elke gemeenschap kiest zijn eigen spirituele leider op basis van verkiezing of erkenning door consensus over het niveau van wijsheid en eruditie bereikt door de kandidaten in de running, voor een periode die varieert afhankelijk van de traditie.
Etymologische argumenten om te kiezen voor de niet-confessionele levensbeschouwing
De artikelen 19, 20, 21 en 181, §1 van de Grondwet verwijzen niet naar “religies” maar naar
“erediensten” . Alleen artikel 24 vermeldt “de keuze tussen het onderwijs van een van de erkende godsdiensten en dat van een niet-confessionele moraal” , vertaald uit het Frans “religions” . Vanuit etymologisch oogpunt, volgens de meerderheidsinterpretatie, heeft het woord “religie” zijn oorsprong in het Latijnse werkwoord “religare”, wat “verbinden” betekent.
De Encyclopaedia Universalis getuigt hiervan:
“Als religie “verbindt”, wat verbindt het dan? Er zijn drie mogelijke antwoorden:
• het verbindt de mens met de goden of met God; het verbindt de aardse wereld van de mens met de hemelse wereld van de godheden ;
• het verbindt de mens met de mens;
• of, tenslotte, het verbindt de mens met de natuur, met het universum, en ontwikkelt in hem het gevoel te behoren tot een dimensie die hem omvat en overstijgt”.
Aangezien het boeddhisme geen opperwezen erkent, geen scheppergod of Architect van het universum, komt het op geen enkele manier overeen met de eerste interpretatie. Aan de andere kant, als we ‘religie’ interpreteren volgens de andere twee antwoorden met uitsluiting van de eerste, kunnen we het boeddhisme effectief beschrijven als een religie zonder god, of een atheïstische religie. Ondanks de terughoudendheid van sommigen zou georganiseerd secularisme in het tweede antwoord kunnen worden herkend, omdat het mensen met elkaar verbindt, seculiere huwelijken en huwelijksceremonies organiseert, seculiere begrafenissen, seculiere sponsoring, morele bijstand in ziekenhuizen en rusthuizen, in gevangenissen, enz.
De term “eredienst” , die noodzakelijkerwijs een god, een goddelijkheid, een opperwezen impliceert, is op geen enkele manier van toepassing op het boeddhisme. Wat betreft de bewering dat het boeddhisme gelooft in de onsterfelijkheid van de ziel, daag ik iedereen uit om ook maar één citaat in boeddhistische teksten te vinden dat het bestaan van een ziel voorop stelt. Integendeel, de Boeddha onderwees Anatman, d.w.z. het niet-bestaan van een zelf, een ziel, in tegenstelling tot de Hindoeïstische doctrine van Atman.
In tegenstelling tot de Abrahamitische religies is het boeddhisme niet alleen een atheïstische filosofie, het heeft ook geen dogma. De historische Boeddha die 2.600 jaar geleden leefde, wordt door de aanhangers van zijn filosofie geenszins beschouwd als een god, een goddelijk wezen, een profeet of boodschapper gezonden door een opperwezen, maar als een mens die de ware aard van zijn geest heeft gerealiseerd, de staat van Boeddha, een term die vertaald kan worden als “ontwaakt”, in de zin van ontwaakt te zijn uit onwetendheid en verwarring, zich bevrijd te hebben van storende emoties zoals haat, jaloezie, trots en hebzucht, en wijsheid te hebben bereikt. Hij wordt daarom beschouwd als
een wijze en dus als een voorbeeld om na te volgen, aangezien elk wezen de Boeddhanatuur bezit en dus een potentiële Boeddha is. Dus als we buigen voor een afbeelding van de historische Boeddha en een kaars of wierook aansteken, aanbidden we hem niet, maar herinneren we onszelf aan onze eigen diepe natuur en onze toewijding om Boeddhaschap te bereiken in een altruïstische geest, met andere woorden om het lijden van alle wezens te kunnen verlichten en hen te helpen wijsheid te bereiken.
Zoals bekend komt het woord ‘filosofie’ etymologisch uit het Oudgrieks, waar ‘philô’ ‘liefhebben’ betekent en ‘sophia’ ‘wijsheid’, wat vertaald kan worden als ‘liefde voor wijsheid’ . Volgens het van Daele woordenboek betekent “confessioneel” “overeenkomstig met of uitgaande van een geloofsbelijdenis”.
Aangezien wijsheid het hoofddoel is van alle beoefenaars van het boeddhisme en de ontkenning van het bestaan van een opperwezen gemeenschappelijk is voor alle scholen van het boeddhisme, is de beschrijving van “niet-confessionele levensbeschouwing” in artikel 181 §2 van de Grondwet perfect geschikt voor de BUB. Anderzijds is de term “eredienst” onverenigbaar met de atheïstische aard van het boeddhisme, zoals meermaals unaniem is bevestigd door de 40 verenigingen die lid zijn van de BUB.
De juridische argumenten om een niet-confessionele levensbeschouwing te kiezen
Zoals vermeld in de memorie van toelichting bij het voorontwerp van wet:
“De keuze om te worden erkend als eredienst of als niet-confessionele levensbeschouwelijke organisatie is een interne aangelegenheid van die eredienst of niet-confessionele levensbeschouwelijke organisatie.”
In zijn advies van 15 juli 1998 inzake het voorontwerp van wet betreffende de afgevaardigden en de besturen belast met het beheer van de materiële en financiële belangen van de erkende niet- confessionele levensbeschouwelijke gemeenschappen, interpreteert de Raad van State artikel 181, § 2, van de Grondwet als volgt:
“(...) de eigen bewoordingen van deze grondwetsbepaling wijzen erop dat elke organisatie waarvan de afgevaardigden niet-confessionele morele diensten verlenen om erkenning van de Staat kan verzoeken. Dit wordt bovendien bevestigd in de parlementaire voorbereiding van de Grondwet waarin de woorden ‘niet-confessionele gemeenschap’ worden geanalyseerd.”
“De term ‘niet-confessioneel’ dient bekeken in een ruime maatschappelijke context. Het begrip verwijst naar een levensbeschouwelijke gemeenschap – in de brede zin van het woord – die tot geen enkele van de bestaande erediensten behoort, omdat ze elke godsrelatie verwerpt. (...) De niet-confessionele gemeenschap is een levensbeschouwelijke gemeenschap wier bestaan vaststaat, die een grote diversiteit en continue beweging vertoont.” (Gedr. St., Senaat, zitting 1992- 1993, nr. 100 – 3/2°, blz. 3).
Vooral de laatste woorden bevestigen dat de grondwetgevende macht met de tekst van artikel181, § 2, de wil te kennen heeft gegeven dat de wetgevende macht verscheidene organisaties kan erkennen die niet-confessionele morele diensten verlenen (Gedr. St., Kamer, gewone zitting 1998-1999, blz. 46- 47).”
Aangezien de Boeddhistische Unie van België het boeddhisme wilde laten erkennen als niet- confessionele levensbeschouwelijke organisatie, dient de Staat die keuze in aanmerking te nemen, met in achtneming van artikel 21 van de Grondwet en van het beginsel van onafhankelijkheid van de erediensten en niet-confessionele levensbeschouwelijke organisaties ten aanzien van de Staat.
In zijn advies van 12 juni 2023 over het voorontwerp van wet tot erkenning van het boeddhisme heeft de Raad van State zijn standpunt herhaald en verduidelijkt:
"Bij de huidige stand van het Belgisch positief recht is slechts één enkele niet-confessionele
levensbeschouwing, namelijk de georganiseerde vrijzinnigheid, erkend op basis van artikel 181, § 2, en dat bij de wet van 21 juni 2002 (...).
Er dient op gewezen te worden dat het luidens artikel 181, § 2, van de Grondwet evenwel toegestaan is nog andere niet-confessionele levensbeschouwelijke organisaties te erkennen. Volgens de parlementaire voorbereiding van de Grondwet immers,
“dient de term ‘niet-confessioneel’ bekeken te worden in een ruime maatschappelijke context. Het begrip verwijst naar een levensbeschouwelijke gemeenschap – in de brede zin van het woord – die tot geen enkele van de bestaande erediensten behoort, omdat ze elke godsrelatie verwerpt”.
Voorts wordt daarin gesteld dat “(…) niet akkoord gegaan kan worden met de eenvoudige benadering dat er enerzijds erediensten zijn op basis van een Godsgeloof en dat alle andere burgers die zich niet bekennen tot een erkende eredienst, als het ware automatisch behoren tot de niet-confessionele gemeenschap die belichaamd zou worden door de georganiseerde vrijzinnigheid”.
Het besluit is dan ook dat, zoals de afdeling Wetgeving reeds op basis van de tekst van artikel 181, § 2, opgemerkt heeft, de grondwetgevende macht de wil te kennen gegeven heeft dat de wetgevende macht verscheidene organisaties kan erkennen die morele diensten verlenen op basis van een niet- confessionele levensbeschouwing.
Daaruit volgt dat de federale overheid effectief bevoegd is om het boeddhisme te erkennen als organisatie die morele diensten verleent op basis van een niet-confessionele levensbeschouwing.
Bovendien wordt de afdeling Wetgeving geen enkel element ter kennis gebracht volgens hetwelk, in tegenspraak met de overwegingen die in dat verband in de memorie van toelichting onder de subtitel “Erkenning van het boeddhisme als niet-confessionele levensbeschouwelijke organisatie” uiteengezet worden, het boeddhisme, dat het voorliggende voorontwerp van wet wil erkennen overeenkomstig de nadere regels die het bepaalt, veeleer erkend zou moeten worden als een “eredienst” zoals bedoeld in
artikel 181, § 1, van de Grondwet dan als een levensbeschouwelijke organisatie die morele diensten verleent op basis van een niet-confessionele levensbeschouwing in de zin van paragraaf 2 van die bepaling.
3. Is het boeddhisme gewelddadig?
Elke filosofie, ideologie, religie of denksysteem, of het nu goedbedoeld of volmaakt altruïstisch is, kan gebruikt worden en is sinds mensenheugenis en over de hele wereld waarschijnlijk reeds gekaapt of gebruikt door mensen om zich rijkdom, macht, gunsten, veroveringen, etc. toe te eigenen. Het boeddhisme is hier niet aan ontsnapt, hoewel - in afwezigheid van een God in wiens naam sommige mensen kunnen beweren te handelen - deze kapingen in de geschiedenis vrij zeldzaam zijn geweest.
Een recent voorbeeld is Myanmar, waar de militaire machthebbers - dezelfde die op 1 februari 2021 de burgerregering van Aung Sang Suu Kyi omverwierpen na haar verpletterende verkiezingsoverwinning - er al vóór 2017 in waren geslaagd een minderheid van boeddhistische monniken te manipuleren om hun onderdrukking van de Rohingya te steunen. Opgemerkt moet worden dat deze extremistische monniken, door aan te zetten tot haat en geweld, niet alleen de hele boeddhistische gemeenschap in diskrediet brachten, maar ook hun monastieke geloften verbraken en daarom niet langer aanspraak konden maken op de status van monnik.
Op 11 september 2017 antwoordde de Dalai Lama zelf aan journalisten die hem vroegen naar zijn standpunt over de situatie in Myanmar: "Deze mensen die bepaalde moslims lastigvallen, zouden zich Boeddha moeten herinneren. Hij zou deze arme moslims zeker helpen. Zo voel ik me nog steeds. Het is erg triest.”
De Algemene Vergadering van de BUB heeft op 1 oktober 2017 unaniem de volgende verklaring aangenomen over de situatie van de Rohingya in Myanmar:
"De situatie in Myanmar met betrekking tot het gebrek aan respect voor de mensenrechten en het gebruik van geweld dat resulteert in het verlies van levens, baart ons de grootste zorgen. De getuigenissen die onder onze aandacht werden gebracht, melden dat de inwoners in de steden en dorpen van de Birmese deelstaat Arakan het slachtoffer zijn van massamoord, repressie, hongersnood en aanverwante ziekten, verkrachting en gedwongen ballingschap, waarbij hun huizen na hun vertrek systematisch worden platgebrand.
De Boeddhistische Unie van België bevestigt, net als de Europese Boeddhistische Unie, de fundamentele principes van het boeddhisme, naar het voorbeeld van wat de belangrijkste leiders van de verschillende boeddhistische tradities, waaronder de Dalai Lama en Thich Nhat Hanh, herhaaldelijk hebben bevestigd, en in het bijzonder in hun gezamenlijke verklaring aan de boeddhisten in Birma in december 2012:
"We willen de wereld opnieuw bevestigen en er bij jullie op aandringen om de meest fundamentele boeddhistische principes van geweldloosheid, wederzijds respect en mededogen in praktijk te brengen. Deze fundamentele principes, onderwezen door de Boeddha, vormen de kern van de boeddhistische praktijk:
• Het boeddhistische onderricht is gebaseerd op de voorschriften om anderen niet te doden of te schaden.
• De boeddhistische leer is gebaseerd op mededogen en welwillendheid.
• De boeddhistische leer pleit voor respect voor iedereen, zonder discriminatie op basis van klasse, kaste, afkomst of geloof.
Als Belgische en Europese boeddhisten komen we op voor deze waarden en bevestigen we onze solidariteit met alle slachtoffers van geweld, onrecht en vervolging.
Wij spreken onze wens uit voor het herstel van vrede, geweldloosheid en respect voor de
mensenrechten, alsook voor de vestiging van levensomstandigheden die vreedzame coëxistentie en gelijkheid garanderen voor alle etnische groepen in Myanmar."
4. Het arrest van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van 5 april
2022
In zijn arrest van 5 april 2022 heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens de ’Getuigen van Jehova in het gelijk gesteld, die klaagden dat ze geen recht hadden op vrijstelling van onroerende voorheffing, omdat deze vrijstelling afhankelijk was van voorafgaande erkenning als religieuze denominatie. Het Hof oordeelde dat het huidige Belgische erkenningssysteem tot discriminatie leidde en dat het verschil in behandeling van Getuigen van Jehova geen objectieve en redelijke rechtvaardiging had.
Als gevolg van deze uitspraak is de Belgische staat verplicht om zijn systeem voor de erkenning van religieuze denominaties te herzien. Sommigen hebben zich afgevraagd of België het risico moet lopen om het boeddhisme te erkennen op basis van een betwiste procedure, nog voordat het in overeenstemming is gebracht met de jurisprudentie van het Hof. Moet de eerbiediging van de rechtsstaat, met inbegrip van de eerbiediging van de internationale rechtspraak, niet primeren op de politieke verbintenis ten aanzien van de Boeddhistische Unie van België?
De minister van Justitie heeft besloten de lopende procedure voort te zetten. In zijn advies van 12 juni 2023 over het voorontwerp van wet tot erkenning van het boeddhisme, heeft de Raad van State, na analyse van het arrest van het EHRM van 5 april 2022, de minister van Justitie gelijk gegeven en geoordeeld dat :
"Anders dan de ordonnantie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest waartegen het arrest van het Europees Hof bezwaar maakt, is het aan de afdeling Wetgeving voorgelegde voorontwerp van wet geen regeling die zelf een verschil in behandeling in het leven roept tussen erkende erediensten of organisaties enerzijds en niet-erkende erediensten of organisaties anderzijds. Het voorontwerp beperkt zich ertoe een bijkomende niet-confessionele levensbeschouwelijke organisatie te erkennen, en vormt als dusdanig geen maatregel die op zich de fundamentele vrijheden zou schenden die in het Europees Verdrag voor de rechten van de mens verankerd zijn."
Carlo Luyckx
Voorzitter van de Boeddhistische Unie van België